Rối loạn giấc ngủ là gì? các loại thường gặp

Khoảng 35% dân số thế giới bị rối loạn giấc ngủ và khoảng 9% - 11% là mất ngủ mãn tính. Tình trạng này ngày càng phổ biến ở người trẻ gây suy giảm chất lượng sống, năng suất lao động, học tập và các vấn đề về sức khỏe.

Rối loạn giấc ngủ là gì?

Rối loạn giấc ngủ là tình trạng người bệnh gặp phải các vấn đề ảnh hưởng đến chất lượng, thời gian hoặc thời lượng giấc ngủ và ảnh hưởng đến khả năng hoạt động bình thường của người đó khi thức. Tình trạng rối loạn giấc ngủ này có thể góp phần gây ra các vấn đề sức khỏe khác, thậm chí tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần.

Trong đó, mất ngủ là một dạng rối loạn giấc ngủ phổ biến nhất, ngoài ra còn nhiều tình trạng khác như ngưng thở khi ngủ, chứng ngủ rũ, hội chứng chân không yên.

Các rối loạn giấc ngủ thường được ghi nhận khi có các triệu chứng gồm:

• Cảm thấy buồn ngủ nhưng lại khó đi vào giấc ngủ
• Gặp khó khăn trong việc duy trì sự tỉnh táo suốt cả ngày
• Nhịp sinh học thức - ngủ hàng ngày bị xáo trộn
• Có những hành vi bất thường làm gián đoạn giấc ngủ

Rối loạn giấc ngủ gây khó khăn về thể chất và ảnh hưởng đến trạng thái tinh thần, làm trầm trọng thêm các bệnh lý trầm cảm, lo âu, suy giảm nhận thức. Theo một đánh giá có hệ thống, người trưởng thành thường gặp các triệu chứng liên quan đến giấc ngủ với khoảng ⅓ báo cáo có triệu chứng mất ngủ và 4% - 22% người đáp ứng các tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn giấc ngủ. Có khoảng ⅓ người lớn báo cáo rằng họ ngủ ít hơn thời gian khuyến nghị, khoảng 30% học sinh trung học ngủ ít hơn tám giờ vào một đêm trung bình ở trường.

Các loại rối loạn giấc ngủ thường gặp

Mất ngủ

Mất ngủ là tình trạng khó bắt đầu giấc ngủ vào ban đêm, lặp lại trong nhiều ngày. Người bị mất ngủ thường cảm thấy buồn ngủ quá mức vào ban ngày và dễ gặp phải các vấn đề về suy giảm nhận thức khi họ thức giấc.

Có ba dạng mất ngủ là:

• Mất ngủ tạm thời (mất ngủ cấp tính) - kéo dài trong vài ngày hoặc vài tuần nhưng không quá ba tháng
• Mất ngủ thứ phát do bệnh tâm thần hay bệnh thực thể như trầm cảm, các vấn đề về tuyến giáp, hen suyễn hoặc tác dụng phụ của thuốc.
• Mất ngủ mãn tính - xảy ra ít nhất 3 ngày một tuần trong hơn 3 tháng.

Tùy từng trường hợp có thể biểu hiện bởi tình trạng khó đi vào giấc ngủ, thức giấc nhiều lần trong đêm, thức dậy sớm hoặc có thể có cảm giác thiếu ngủ hoàn toàn. Tỷ lệ mất ngủ chiếm khoảng 10-15% trong dân số, trong đó mất ngủ tạm thời thường gặp nhất. Tỷ lệ mất ngủ tăng dần theo tuổi và tỷ lệ nữ gấp đôi nam.

Rối loạn tỉnh táo và ngủ nhiều

Rối loạn tỉnh táo và ngủ nhiều được hiểu là tình trạng đặc trưng bởi sự khó khăn trong việc duy trì tỉnh táo vào ban ngày, đi kèm với xu hướng ngủ quá nhiều (hypersomnia). Thay vì cảm thấy tỉnh táo và tràn đầy năng lượng thì người bệnh thường có xu hướng mệt mỏi, uể oải, buồn ngủ vào bất kỳ thời điểm nào trong ngày.

Trái ngược với mất ngủ, những rối loạn tỉnh táo này thường không được nhận biết và không được quan tâm đến, gây khó khăn trong việc chẩn đoán và điều trị cũng như sự xáo trộn cấu trúc của giấc ngủ thường không được người bệnh nhận ra.

Rối loạn tỉnh táo và ngủ nhiều xuất phát từ các hội chứng:

• Ngưng thở khi ngủ (ngưng thở tắc nghẽn (OSA): Trong lúc ngủ, bệnh nhân ngưng thở vài phút, hiện tượng này lặp lại khoảng 5 lần trong 1 giờ. Trước lúc ngưng thở, bệnh nhân ngáy lớn lên rồi ngưng thở, lặp đi lặp lại, sau đó là giấc ngủ rất ngắn. Bệnh nhân thường không nhận biết được, tiếp theo bệnh nhân thở lại một cách rất ồn ào. Những trường hợp này có biểu hiện đi tiểu nhiều trong đêm, có ác mộng, đau đầu. Trong ngày ngủ gà ngủ gật, mệt mỏi, mất tập trung, quên, lo lắng... Bệnh thường gặp ở những người nam giới trên 50 tuổi, dư trọng lượng.
• Chứng ngủ nhiều do thiếu ngủ: Sự thiếu ngủ thường liên quan đến những người làm việc quá nhiều, làm việc ban đêm, trực gác, người thân bị bệnh, mới sinh con... Người bệnh có biểu hiện: ngủ li bì khó thức dậy, ngủ gật trong ngày, giảm hiệu suất làm việc, khó tập trung chú ý, bồn chồn, dễ cáu giận, mệt mỏi.
• Chứng ngủ nhiều do thuốc: Một số thuốc trong các chỉ định y khoa có thể dẫn đến tình trạng ngủ nhiều như các thuốc: thuốc hướng thần, thuốc ngủ, thuốc giải lo âu có thời gian bán hủy dài, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần, thuốc điều chỉnh khí sắc, thuốc chống động kinh, thuốc kháng dị ứng, thuốc giãn cơ...
• Chứng ngủ rũ: Thường gặp ở nam giới bắt đầu ở tuổi vị thành niên, có triệu chứng phối hợp bao gồm: những cơn ngủ gà trong ngày, không thể cưỡng lại được; Ảo giác thị giác, thính giác xảy đến trong giai đoạn ru giấc ngủ gây hoảng sợ; Biểu hiện liệt trong giấc ngủ đặc trưng bởi sự mất hoàn toàn mọi cử động cơ bắp, không thể hít thở với biên độ bình thường, hiện tượng này xảy ra vào lúc tỉnh giấc.
• Hội chứng tay chân không yên: xuất hiện buổi tối, nhất là khi nằm ngủ. Những dị cảm khó chịu như: cảm giác kiến bò, bỏng rát 2 chi dưới... giảm bớt khi có cử động, điều này dẫn đến khó đi vào giai đoạn ru giấc ngủ.

Những rối loạn nhịp sinh học ngày đêm

• Hội chứng pha sớm: Đặc trưng bởi giai đoạn ru giấc ngủ và thức dậy xảy ra sớm. Người bệnh thức dậy vào khoảng 2-3 giờ sáng, điều này dẫn đến nhu cầu ngủ sớm vào buổi chiều. Rối loạn này thường thấy ở người lớn tuổi.
• Hội chứng nhịp ngày đêm dài: Hiện tượng nhịp ngày đêm dài hơn 24 giờ với sự khác biệt về thời gian ngủ khoảng 1 giờ mỗi ngày dẫn đến hiện tượng giai đoạn ru giấc ngủ ngày càng trễ. Ta có thể gặp những trường hợp mất ngủ cả đêm và trạng thái ngủ gà ban ngày.
• Hội chứng pha trễ: Đặc trưng bởi giai đoạn ru vào giấc ngủ trễ, nếu phải dậy sớm để đi làm thì người bệnh sẽ ngủ gà vào buổi sáng.
• Thay đổi múi giờ: Hiện tượng mất ngủ xảy ra khi di chuyển sang những múi giờ khác nhau. Đầu tiên là mất ngủ giai đoạn ru ngủ khi di chuyển về phía đông và thức dậy sớm khi di chuyển vế phía tây, kết hợp với mệt mỏi, ngủ gà, đôi khi có sự rối loạn khí sắc. Rối loạn này kéo dài trong khoảng 1 tuần.

Những hiện tượng bất thường xảy đến trong giấc ngủ

Các rối loạn khi thức giấc

• Trạng thái say: chủ yếu ở trẻ em và thanh thiếu niên, là tỉnh giấc ban trong trạng thái u ám, đôi khi bị rối loạn định hướng không gian thời gian, có những hành vi không phù hợp. Tình trạng lú lẫn này càng nặng khi xuất hiện vào lúc đầu giấc ngủ, thường người ta không nhớ gì, có thể kết hợp với rối loạn ngủ nhiều vô căn.
• Miên hành (mộng du- Sleepwalking): thường xảy ra ở trẻ em, hiếm khi ở người trưởng thành. Đang ngủ bỗng thức giấc đi lang thang, có khi leo lên nóc nhà,... thường phát sinh từ giai đoạn giấc ngủ sâu trong trạng thái ý thức thấp.
• Những cơn hoảng loạn ban đêm: xuất hiện đầu đêm, hú hét lên ú ớ, rối loạn thần kinh thực vật, tim đập nhanh, thở mạnh, toát mồ hôi...không tỉnh dậy và quên không nhớ gì khi thức dậy.

Các rối loạn khi chuyển từ thức sang ngủ

• Giật mình: 60% dân số có cơn giật mình xuất hiện trong giai đoạn ru giấc ngủ, nhiều khi gây khó chịu, những cơn co cơ bất ngờ toàn thân hay một phần cơ thể.
• Nói trong lúc ngủ: nói hoặc đôi khi là những câu đối thoại, hoàn toàn lành tính không cần điều trị.
• Co cứng chi dưới khi ngủ: cơn co cứng cơ, rất đau đớn ở bắp chân và ở bàn chân làm gián đoạn giấc ngủ, thường xảy ra ở phụ nữ có thai hoặc phụ nữ lớn tuổi.

Các rối loạn trong giấc ngủ nghịch thường

• Ác mộng: giấc mơ hãi hùng làm tỉnh giấc, còn nhớ những cảnh trong mơ nhưng không hoảng loạn ban đêm, sự lo sợ có thể cản trở người mơ ngủ lại.
• Liệt khi ngủ: xuất hiện vào lúc thức giấc ban đêm, hiện tượng mất trương lực cơ trong vài giây khiến người bệnh không thể cử động được.
• Rối loạn cương cứng trong khi ngủ: đau đớn xuất hiện lúc tỉnh giấc kèm theo sự cương cứng dương vật.
• Rối loạn hành vi trong giấc ngủ nghịch thường: thường thấy ở nam giới trên 50 tuổi vì sự thiếu giai đoạn mất trương lực cơ sinh lý trong giai đoạn giấc ngủ nghịch thường, người bệnh sống và hành động cùng với giấc mơ của họ. Những hành động phức tạp, có khi là những hành động tấn công nguy hiểm.
• Rối loạn trong giai đoạn giấc ngủ nông: chứng nghiến răng đặc trưng bởi sự co những cơ nhai làm cho răng bị mòn đi.

Nguyên nhân gây rối loạn giấc ngủ

Nguyên nhân gây rối loạn giấc ngủ thường rất đa dạng. Trong nhiều trường hợp, rối loạn giấc ngủ có thể là triệu chứng hoặc hậu quả của nhiều bệnh lý nền đang tiềm ẩn. Ngoài ra, rối loạn giấc ngủ cũng có thể xuất phát từ một số nguyên nhân khác như:

• Vấn đề hô hấp và dị ứng: Khó thở ban đêm do dị ứng; cảm lạnh, nhiễm trùng đường hô hấp hoặc tắc nghẽn đường hô hấp trên.
• Tiểu đêm: Thức giấc nhiều lần trong đêm để đi tiểu do mất cân bằng hormone và bệnh tiết niệu.
• Đau mãn tính: Các cơn đau liên tục do viêm khớp, hội chứng mệt mỏi mãn tính, đau cơ xơ hóa, bệnh viêm ruột, đau đầu dai dẳng. Đau mãn tính và rối loạn giấc ngủ có mối quan hệ ảnh hưởng lẫn nhau, ví dụ như người bệnh đau nửa đầu thường khó đi vào giấc ngủ và ngược lại người bị mất ngủ có nguy cơ bị đau nửa đầu cao hơn.
• Các vấn đề về tâm thần: Căng thẳng, lo âu quá mức hoặc trầm cảm.
• Ngoài ra: Còn do di truyền hoặc một số yếu tố như hội chứng jet lag (thay đổi múi giờ khi di chuyển), thói quen sinh hoạt không lành mạnh (hút thuốc lá, caffeine, rượu, chất kích thích).

Rối loạn giấc ngủ có tác hại gì?

Việc điều trị rối loạn giấc ngủ cần được xem xét nếu tình trạng này kéo dài trên 1 tuần sau khi đã áp dụng đầy đủ các phương pháp điều trị không dùng thuốc vì nếu để kéo dài có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của bạn, làm ảnh hưởng xấu đến chất lượng cuộc sống.

Cụ thể, người bị rối loạn giấc ngủ, có thời gian ngủ ngắn, chất lượng giấc ngủ không đảm bảo sẽ dễ mệt mỏi vào ban ngày, khó tập trung làm việc, học tập. Việc đột ngột ngủ gật cũng có thể gây nguy hiểm đến tính mạng nếu bạn đang làm những công việc đòi hỏi sự tập trung cao độ như đang lái xe, sửa chữa điện,….

Người bị rối loạn giấc ngủ cũng có nguy cơ bị trầm cảm cao, sức khỏe tinh thần suy giảm. Bản thân người bệnh cũng dễ thay đổi tâm trạng, trở nên cáu gắt bực bội vô cớ với những người xung quanh,…

Rối loạn giấc ngủ còn làm tăng nguy cơ bị đau đầu, lâu ngày có thể dẫn đến trầm cảm làm người bệnh có cảm giác chán nản có thể có suy nghĩ tiêu cực không thiết sống. Vì vậy, nếu bị rối loạn giấc ngủ nên điều trị càng sớm càng tốt.

Điều trị rối loạn giấc ngủ

Để có thể khắc phục hiệu quả tình trạng rối loạn giấc ngủ, người bệnh nên đến cơ sở y tế để được kiểm tra, phân loại rối loạn giấc ngủ và nguyên nhân bệnh. Từ đó, bác sĩ sẽ cân nhắc có chỉ định dùng thuốc cũng như các phương pháp điều trị phù hợp, hiệu quả.

Điều trị rối loạn giấc ngủ có thể khác nhau tùy thuộc vào loại và nguyên nhân gây bệnh. Người bệnh nên đi khám tại cơ sở y tế để được bác sĩ kiểm tra phân loại rối loạn giấc ngủ, nguyên nhân gây bệnh. Từ đó, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp và hiệu quả.

Tuy nhiên phương pháp điều trị chính là kết hợp giữa phương pháp điều trị y tế và thay đổi lối sống:

Điều trị y tế

Tùy thuộc vào nguyên nhân và loại rối loạn giấc ngủ mà bác sĩ có thể chỉ định hướng điều trị y tế khác nhau. Có thể bao gồm các biện pháp như dùng thuốc ngủ (nhóm thuốc benzodiazepine như diazepam, lorazepam) để giúp an thần và cải thiện giấc ngủ; bổ sung melatonin để điều hòa chu kỳ ngủ - thức; dùng thuốc điều trị chuyên biệt cho từng bệnh lý tiềm ẩn gây gián đoạn giấc ngủ như dị ứng hoặc cảm lạnh; sử dụng thiết bị hỗ trợ hô hấp (như máy thở áp lực dương liên tục (CPAP) hoặc phẫu thuật để duy trì đường thở thông thoáng, thường áp dụng cho người bệnh mắc chứng ngưng thở khi ngủ); hoặc dùng máng nhai cho người bị tình trạng nghiến răng khi ngủ.

Ngoài ra, tại nhà, người bệnh rối loạn giấc ngủ cũng có thể áp dụng một số biện pháp để giúp dễ ngủ hơn và ngủ sâu giấc hơn, chẳng hạn như:

• Thư giãn, dùng các loại trà thảo mộc hỗ trợ ngủ ngon hơn
• Ngâm mình với nước ấm trước khi ngủ khoảng 30 phút
• Ngâm chân với nước ấm và muối hồng hoặc các loại thảo dược
• Massage cơ thể, tập trung phần đầu và cổ – vai – gáy
• Tập thể dục 30 phút mỗi ngày trước ngủ
• Giữ cho phòng ngủ yên tĩnh, hạn chế ánh sáng. Phòng ngủ nên được chỉnh ở nhiệt độ mát vừa phải, không được quá lạnh hoặc quá nóng.

Bạn cũng nên bổ sung tinh chất tốt cho giấc ngủ qua đường như Ginkgo Biloba, Anthocyanin và Pterostilbene. Chúng đã được chứng minh giúp giảm căng thẳng thần kinh, giảm mất ngủ, cải thiện trí nhớ, tăng khả năng tập trung, an toàn để dùng lâu dài.

Dinh dưỡng

Chế độ ăn uống hằng ngày cũng có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ. Một số loại thực phẩm có thể kích thích chứng rối loạn giấc ngủ của bạn trong khi một số khác lại giúp tình trạng này cải thiện.

Theo nguyên tắc chung, một chế độ ăn uống cân bằng, bổ sung đầy đủ vitamin và chất dinh dưỡng không chỉ giúp mang lại giấc ngủ ngon hơn mà còn hỗ trợ ngăn ngừa các bệnh lý nguy hiểm khác.

Việc tiêu thụ đủ chất dinh dưỡng rất quan trọng đối với chất lượng giấc ngủ con người. Việc thiếu các chất dinh dưỡng quan trọng như canxi, magie và vitamin A, C, D, E và K đều làm tăng khả năng bị rối loạn giấc ngủ.

Để phòng ngừa và điều trị rối loạn giấc ngủ, quan trọng là nên ăn nhiều loại rau và trái cây, hạn chế tiêu thụ quá nhiều thực phẩm không lành mạnh như đồ chiên rán nhiều dầu mỡ, thức ăn nhiều đường như bánh kẹo, các loại rượu bia và đồ uống có cồn,… Ngoài ra, nên hạn chế các loại thực phẩm có hàm lượng carbohydrate cao vì các loại thực phẩm này có thể làm tăng số lần thức giấc vào ban đêm và giảm thời gian ngủ sâu, khiến bạn bị rối loạn giấc ngủ.

Phòng ngừa

Chứng rối loạn giấc ngủ có thể được phòng ngừa bằng cách tuân theo một lịch trình sinh hoạt lành mạnh. Theo đó, để hạn chế rối loạn giấc ngủ bạn cần lưu ý:

• Duy trì lịch ngủ – thức vào một khung giờ nhất định
• Không sử dụng thiết bị điện tử trước khi ngủ tối thiểu 1 giờ
• Tránh các yếu tố căng thẳng, gây kích thích thần kinh (đặc biệt là trước khi ngủ)
• Duy trì cân nặng hợp lý, bổ sung đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết
• Không dùng rượu bia; thuốc lá; thực phẩm nhiều đường, thực phẩm có chứa caffeine vào buổi chiều muộn hoặc buổi tối
• Hạn chế các món ăn nhiều chất béo, dầu mỡ khó tiêu trước ngủ
• Tập thể dục, vận động thường xuyên
• Uống ít nước trước khi đi ngủ

Rối loạn giấc ngủ có thể thoáng qua rồi hết nhưng cũng có thể kéo dài gây ảnh hưởng chất lượng sống và cần thực hiện điều trị. Đó có thể là biện pháp tự nhiên không dùng thuốc và cũng có thể là các phương pháp điều trị cần dùng thuốc. Không nên chủ quan tự ý sử dụng thuốc có thể làm bệnh nặng hơn và lệ thuộc vào thuốc ngủ.