Trầm cảm là bệnh gì? nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Trầm cảm là một trong những rối loạn tâm thần. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cứ 20 người bình thường sẽ có một người đã từng bị một giai đoạn trầm cảm trong năm trước. Rối loạn trầm cảm không chỉ ảnh hưởng tới sức khỏe tinh thần của người bệnh mà còn ảnh hưởng tới các mối quan hệ gia đình và xã hội. Vậy trầm cảm là gì?

Trầm cảm là bệnh gì?

Trầm cảm là rối loạn khí sắc nghiêm trọng với trạng thái buồn bã kéo dài hoặc mất hứng thú, khác với nỗi buồn thoáng qua. Bệnh do hoạt động của não bộ bị rối loạn gây nên do một yếu tố tâm lý nào đó tạo thành những biến đổi bất thường trong suy nghĩ hành vi tác phong.

Trầm cảm gây ra cảm giác buồn bã và hoặc mất hứng thú với các hoạt động từng yêu thích. Nó có thể dẫn đến một loạt các vấn đề về cảm xúc và thể chất, đồng thời có thể làm giảm khả năng hoạt động tại nơi làm việc và khi ở nhà.

Tỉ lệ mắc bệnh trầm cảm ngày một gia tăng, theo tổ chức Y tế Thế giới ước tính mỗi năm có khoảng 850000 chết do hành vi tự sát do bệnh trầm cảm, là một bệnh phổ biến ở trên toàn cầu. Tuy nhiên trong số đó những người được chẩn đoán và điều trị kịp thời còn rất thấp chiếm khoảng 25%. Phụ nữ thường gặp bệnh trầm cảm nhiều hơn nam giới (2 nữ/ 1 nam) xảy ra ở nhiều lứa tuổi đặc biệt trong độ tuổi trưởng thành.

Nguyên nhân gây trầm cảm

Nguyên nhân chính xác gây ra bệnh trầm cảm không thể xác định rõ ràng

• Do bệnh lý hoặc chấn thương: Người có tiền sử mắc bệnh não như viêm não, u não, chấn thương sọ não dễ mắc bệnh trầm cảm do tổn thương cấu trúc não.
• Sử dụng chất kích thích:Người bệnh dễ trầm cảm nếu hút thuốc lá, rượu bia, sử dụng chất kích thích tổn hại thần kinh như ma túy, ma túy đá..
• Trầm cảm do căng thẳng kéo dài: công việc áp lực kéo dài, áp lực gia đình, xung đột, môi trường sống căng thẳng…
• Trầm cảm chưa rõ nguyên nhân (nội sinh): Nguyên nhân trầm cảm xảy ra do rối loạn hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh có trong não bộ như Noradrenaline, Serotonin…Nhìn chung, các yếu tố liên quan đến các nhóm sinh học (di truyền, thay đổi chất dẫn truyền ở não…), môi trường (căng thẳng kéo dài, thiếu nguồn lực xã hội…) tâm lý (quá khứ từng có sang chấn….) đều có thể góp phần tăng nguy cơ trầm cảm.

Ai dễ mắc rối loạn trầm cảm?

Rối loạn trầm cảm có thể đến với mọi người, tuy nhiên lứa tuổi phổ biến vào khoảng 18-45 tuổi, ngoài ra, độ tuổi trung niên và tuổi già cũng dễ gặp rối loạn này. Đây là nhóm sẽ đối diện với nhiều yêu cầu từ xã hội, và các thay đổi trong cuộc sống (tìm việc làm, kết hôn, sinh con vào độ tuổi vị thành niên, về hưu …). Tuy nhiên, nghiên cứu y khoa thống kê còn rất nhiều đối tượng dễ mắc rối loạn trầm cảm, họ thuộc các nhóm sau:

• Nhóm người bị sang chấn tâm lý: họ trải qua biến cố lớn, đột ngột của cuộc đời như: phá sản, bị lừa đảo mất hết tiền của, nợ nần, mất đi người thân, hôn nhân đổ vỡ, con cái hư hỏng, áp lực công việc quá lớn…
• Nhóm phụ nữ vừa sinh con: Đây là giai đoạn nhạy cảm, và nhiều nguy cơ đối với phụ nữ, những thay đổi nhanh chóng về hocmon, vai trò trong gia đình, thay đổi lối sống (thiếu ngủ…) hoặc những bất ổn trong cuộc sống trước đó cũng góp phần làm tăng nguy cơ trầm cảm ở phụ nữ sau sinh.
• Nhóm học sinh, sinh viên: áp lực học tập quá lớn, thi cử dồn dập, áp lực từ cha mẹ thầy cô, sự đánh giá kết quả học tập.
• Nhóm người bị tổn thương cơ thể: người bị tai nạn phải cắt bỏ bộ phận cơ thể, chấn thương sọ não, ung thư, mắc bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.
• Nhóm đối tượng lạm dụng rượu bia, chất kích thích trong thời gian dài.
• Nhóm đối tượng thiếu nguồn lực trong cuộc sống: thiếu các mối quan hệ hỗ trợ, thiếu giao tiếp, thiếu cách ứng phó với stress, hoặc những khó khăn khác: kinh tế, công việc.

Những dấu hiệu của bệnh trầm cảm

Không phải bệnh nhân nào bị trầm cảm cũng trải qua tất cả các triệu chứng. Một số bệnh nhân chỉ gặp vài triệu chứng trong khi những bệnh nhân khác có thể phải trải qua nhiều triệu chứng hơn. Mức độ nghiêm trọng và tần suất của các triệu chứng và thời gian kéo dài sẽ khác nhau tùy thuộc vào từng cá nhân và tình trạng bệnh cụ thể. Các triệu chứng của bệnh cũng có thể khác nhau tùy vào giai đoạn bệnh.

Những triệu chứng có thể gặp bao gồm:

• Tâm trạng trở nên buồn dai dẳng, cảm thấy lo lắng hoặc trống rỗng.
• Cảm giác bi quan, tuyệt vọng.
• Hay cáu gắt.
• Cảm thấy tội lỗi, bản thân vô dụng hoặc bất lực.
• Mất hứng thú với các sở thích và hoạt động hằng ngày.
• Giảm năng lượng hoặc mệt mỏi.
• Di chuyển hoặc nói chậm hơn.
• Cảm giác bồn chồn.
• Trở nên khó tập trung, khó ghi nhớ hoặc khó khăn khi đưa ra quyết định.
• Khó ngủ, mất ngủ giật mình vào sáng sớm hoặc ngủ quên.
• Cảm giác thèm ăn có thể có hoặc không kèm theo việc thay đổi cân nặng.
• Suy nghĩ về cái chết và thậm chí là cố gắng tự sát.
• Đau đầu, chuột rút hoặc các vấn đề về đường tiêu hóa mà không có nguyên nhân rõ ràng hoặc không thuyên giảm ngay cả khi đã được điều trị.

Những ảnh hưởng của trầm cảm

Trầm cảm được xem là căn bệnh âm thầm nhưng có thể để lại những hậu quả vô cùng nghiêm trọng. Đôi khi, không dễ để người trầm cảm nhận ra rối loạn họ đang gặp. Trầm cảm ảnh hưởng nhiều đến tinh thần, cuộc sống của cá nhân và xã hội.

Ảnh hưởng tinh thần và cuộc sống

• Mất tập trung và giảm hiệu quả học tập, công việc
• Ảnh hưởng giao tiếp và mối quan hệ xã hội: Người bị trầm cảm thường khó quản lý cảm xúc, hoặc thu mình, giới hạn mối quan hệ giao tiếp
• Đôi khi tự làm đau bản thân, hay suy nghĩ tự tử: Họ dễ đánh giá thấp bản thân, cảm thấy có lỗi hoặc vô giá trị. Cộng với việc thiếu các kỹ năng ứng phó hoặc thiếu nguồn lực vào thời điểm đó, họ có thể có những hành động tự gây hại khi cảm xúc quá mạnh.

Ảnh hưởng sức khỏe và thể chất

• Ảnh hưởng lớn nhất sức khỏe khi mắc trầm cảm, đó là giấc ngủ của họ. Việc thiếu ngủ thường xuyên, lâu dài cũng tác động ngược đến tinh thần và cảm giác mỏi mệt.
• Người trầm cảm có thể giảm ham muốn tình dục.
• Trầm cảm kéo dài cũng ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất của các bộ phận khác trong cơ thể (tim, huyết áp, dạ dày…).

Cách điều trị bệnh trầm cảm

Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý, hay “liệu ​​pháp trò chuyện”, đôi khi được sử dụng để điều trị chứng trầm cảm nhẹ; đối với rối loạn trầm cảm từ trung bình đến nặng, thường áp dụng kết hợp cả liệu pháp tâm lý cùng với thuốc chống trầm cảm. 

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) được chứng minh là có hiệu quả trong điều trị rối loạn trầm cảm. Đây là một hình thức trị liệu tập trung vào giải quyết các vấn đề ở hiện tại, giúp một người nhận ra suy nghĩ méo mó/tiêu cực, giúp làm thay đổi suy nghĩ và hành vi để có giải pháp đối mặt với những thách thức theo hướng tích cực hơn.

Liệu pháp tâm lý có thể chỉ liên quan đến cá nhân, nhưng có thể bao gồm cả những người khác, như liệu pháp gia đình hoặc cặp đôi, sẽ giúp giải quyết vấn đề trong các mối quan hệ thân thiết này. Liệu pháp nhóm mang những người mắc bệnh tương tự đến với nhau trong một môi trường hỗ trợ và có thể hỗ trợ người tham gia học cách mà những người khác đối phó với những tình huống tương tự.

Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh mà việc điều trị có thể mất vài tuần hoặc lâu hơn. Trong đa số các trường hợp, có thể cải thiện được tình trạng rối loạn đáng kể trong khoảng từ 10 đến 15 buổi.

Điều trị trầm cảm bằng thuốc

Nhiều nghiên cứu khoa học cho thấy thuốc chống trầm cảm hữu ích cho những người bị trầm cảm trung bình hoặc nặng. Chúng thường không được khuyên dùng cho trường hợp trầm cảm nhẹ, vì trầm cảm thể nhẹ có thể được điều trị bằng liệu pháp tâm lý. Các loại thuốc và liều lượng, thời gian điều trị sẽ do bác sĩ chỉ định.

Hiện nay, các thuốc phổ biến được dùng điều trị trầm cảm như: thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc, thuốc chống trầm cảm ba vòng, thuốc ức chế monoamine oxidase, thuốc chống trầm cảm không điển hình.

Liệu pháp trị liệu bằng sốc điện (ECT)

Sử dụng ở đối tượng dùng thuốc không hiệu quả và có biểu hiện:

• Trầm cảm nặng có tự sát.
• Trầm cảm với biểu hiện kích động hoặc chậm phát triển tâm thần.
• Trầm cảm có hoang tưởng.
• Trầm cảm trong thai kỳ.

Bệnh nhân chống đối ăn uống có thể cần ECT để tránh tử vong. Liệu pháp sốc điện ECT đặc biệt có hiệu quả đối với rối loạn trầm cảm loạn thần.

Đáp ứng khoảng 6 - 10 lần điều trị bằng ECT thường tốt và có thể cải thiện cho người bệnh. Tái phát sau khi điều trị bằng ECT là phổ biến, nên việc dùng thuốc sẽ thường được chỉ định sau khi ngừng ECT.

Quang trị liệu

Liệu pháp ánh sáng được biết đến nhiều nhất trong điều trị trầm cảm theo mùa nhưng cũng có thể có hiệu quả tương đương khi điều trị chứng trầm cảm không theo mùa.

Liệu pháp này có thể thực hiện ở nhà với 2.500 - 10.000lux, khoảng cách 30 - 60cm trong thời gian một ngày (lâu hơn với nguồn ánh sáng ít hơn).

Các loại liệu pháp kích thích não khác gần đây được sử dụng để điều trị chứng trầm cảm kháng thuốc bao gồm kích thích từ trường xuyên sọ (rTMS) và kích thích thần kinh phế vị (VNS) và một số phương pháp điều trị bằng kích thích não khác vẫn còn đang được nghiên cứu.

Lưu ý: Phải tuân thủ hướng dẫn điều của bác sỹ khi sử dụng các loại thuốc được chỉ định.

Chế độ sinh hoạt ngăn ngừa bệnh trầm cảm

Như bạn biết, môi trường cũng đóng vai trò quan trọng trong nguy cơ gây trầm cảm, thế nên việc xây dựng một lối sống phù hợp có thể giúp bạn gia tăng “sức đề kháng” của tinh thần.

Chế độ sinh hoạt ngừa trầm cảm

Chế độ ăn uống hợp lý ngừa trầm cảm: Người bệnh chế độ ăn uống hợp lý, tập trung vào các thực phẩm giàu Omega 3, khoáng chất, vitamin và chất chống oxy hóa. Với trường hợp bị trầm cảm do nguyên nhân nội sinh, nên cho bệnh nhân sử dụng các loại thực phẩm có khả năng tăng tuần hoàn máu và cải thiện tâm trạng.

Điều chỉnh thói quen sinh hoạt khoa học

• Hạn chế sử dụng thuốc lá, rượu bia và chất kích thích
• Tập thể dục đều đặn
• Tránh thức đêm, không lệ thuộc quá nhiều thiết bị điện tử, mạng internet và các ứng dụng mạng xã hội
• Phát triển các mối quan hệ xã hội lành mạnh

Khi có các triệu chứng nghi ngờ trầm cảm, người bệnh không nên xem nhẹ hay bỏ mặc cơ thể mà cần đến cơ sở y tế có chuyên môn, trình độ cao để được khám, đánh giá mức độ trầm cảm cũng như đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.

Khi điều trị trầm cảm, hãy dùng thuốc theo phác đồ của bác sĩ và cân nhắc điều trị lâu dài ngay cả khi các triệu chứng trầm cảm của bạn đã thuyên giảm để phòng tránh trường hợp xấu nhất trầm cảm có thể quay trở lại và ảnh hưởng đến cuộc sống của bạn.